Rozwój samodzielności u dzieci to temat, który często budzi wiele emocji wśród rodziców. Z jednej strony chcemy, by nasze pociechy były jak najbardziej niezależne, z drugiej – nie chcemy, by popełniały błędy, które mogą je zniechęcić. Jednak klucz do sukcesu tkwi w równowadze! Dzieci uczą się poprzez doświadczenia, a my – jako rodzice – mamy ogromny wpływ na to, jak przebiega ten proces. Jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności? Chciałabym podzielić się z Wami kilkoma wskazówkami, które pomagają mi wspierać Maksia w jego drodze do samodzielności. Może znajdziecie coś, co sprawdzi się również u Was.

Czym właściwie jest samodzielność?

Samodzielność u dziecka to nie tylko umiejętność zawiązania butów, ubrania się czy posprzątania zabawek. To znacznie szersze pojęcie, które dotyczy zarówno funkcjonowania w codziennym życiu, jak i zdolności do podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów i ponoszenia odpowiedzialności za swoje działania. Psychologowie rozwojowi, tacy jak Jean Piaget czy Lev Wygotski, podkreślali, że samodzielność to jeden z fundamentów prawidłowego rozwoju poznawczego i społecznego dziecka. W literaturze naukowej mówi się, że to „zdolność do działania bez bezpośredniego nadzoru i wsparcia dorosłych, przy jednoczesnym poczuciu własnej skuteczności” (Deci i Ryan, 1985).

Ujmując to najproście,j, dziecko, które uczy się działać samo, jednocześnie buduje wiarę w siebie, swoje możliwości i sprawczość. A to właśnie te cechy mają ogromny wpływ na przyszłą motywację, umiejętność radzenia sobie w szkole, w relacjach rówieśniczych i, co najważniejsze, w dorosłym życiu.

Dlaczego nie pozwalamy dziecku na samodzielność?

Choć rozwój samodzielności u dziecka jest bardzo ważny, to niestety wielu rodziców nieświadomie ogranicza naukę samodzielności. Sama się na tym złapałam. Dlaczego tak się dzieje? Często wynika to z naszej potrzeby kontroli, lęku o bezpieczeństwo dziecka lub po prostu z braku cierpliwości. Zapewne niejednokrotnie ubrałaś dziecko, aby było szybciej albo nie pozwoliłaś wejść na drabinkę, bo za wysoko. Rozumiem Cię. Ale to właśnie jest ograniczanie dziecka w nauce samodzielności. Co ciekawe, przeczytałam, że według badań przeprowadzonych przez Uniwersytet w Cambridge (2020) aż 68% rodziców przyznaje, że woli „zrobić coś za dziecko, by było szybciej i bezproblemowo”, niż pozwolić mu próbować samodzielnie.

Z kolei psycholog dziecięcy Jesper Juul w swoich książkach często podkreśla, że nadopiekuńczość i wyręczanie dzieci, choć wynikają z troski, hamują rozwój ich niezależności i obniżają poczucie własnej wartości. Zamiast wychowywać dziecko pewne siebie, wychowujemy kogoś, kto boi się próbować. Dlatego warto przyjrzeć się swoim nawykom. Czy przypadkiem nie wyręczamy dziecka zbyt często? A może warto odpuścić, nawet jeśli coś nie będzie zrobione perfekcyjnie? Ja się przyjrzałam i uwierz mi, znalazłam mnóstwo błędów! Na całe szczęście uczę się na błędach i wprowadziłam wiele zmian. Dzięki temu widzę, jak Maksyś uczy się bycia samodzielnym. A jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności? Dziś Ci podpowiem!

Od kiedy zacząć naukę samodzielności u dziecka?

Zanim przejdę do tego, jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności, warto porozmawiać, kiedy to zaczać w ogóle robić. Powiem Wam tak, to nie jest tak, że pewnego dnia nagle przychodzi magiczna chwila, kiedy mówimy: „Okej, od teraz uczysz się wszystkiego sam!”. Nauka samodzielności to raczej cicha rewolucja, która zaczyna się już od pierwszych miesięcy życia naszych maluchów.

Już u najmniejszych brzdąców możemy stwarzać sytuacje, które wspierają ich niezależność. U Maksymiliana stosowałam metodę BLW przy rozszerzaniu diety. Metoda ta zakłada, że dziecko samodzielnie decyduje, ile i czego chce zjeść, posługując się rączkami, a nie łyżeczką. Pozwalałam mu na te pierwsze, samodzielne próby łapania jedzenia, nawet jeśli połowa lądowała na buzi i ubranku. Na szczęście bajka jest lepsza niż odkurzacz! To były jego pierwsze kroki w stronę samodzielności. Może to małe rzeczy, ale one budują w dziecku poczucie sprawczości i niezależności. Jeśli więć zastanawiasz się, jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności, zacznij od takich małych kroczków.

Wiem, że to może brzmieć nieco banalnie, ale im wcześniej zaczniemy stwarzać takie możliwości. Oczywiście dostosowane do wieku i umiejętności dziecka, tym bardziej naturalnie ten proces samodzielności przebiega w przyszłości. Nie bójmy się dawać naszym maluchom szansy na te pierwsze, niezdarne próby!

Z Maksymilianem zaczęliśmy od małych kroków. Szukając informacji na temat tego, jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności, zaczęłam go zachęcać do samodzielnego ubierania się, sięgania czegoś itd. Dziś Maksyś świetnie radzi sobie z ubieraniem i innymi rzeczami. Wiele rzeczy wykonuje samodzielnie, nie prosząc mnie o pomoc. Czasami efekt nie jest najszybszy, ale z perspektywy czasu dostrzegam, jak bardzo wpływa to na jego poczucie sprawczości i pewności siebie. Oczywiście, przez pierwsze miesiące wyglądało to dość zabawnie. Koszula na lewą stronę, ale każda próba była krokiem do przodu. Zauważyłam, jak z każdą próbą stawał się coraz bardziej zdeterminowany, by robić to samodzielnie. I wiem, że te wszystkie spsooby na to, jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności, były i są skuteczne.

Dlaczego warto wspierać dziecko w rozwoju samodzielności?

Choć na pierwszy rzut oka może się wydawać, że samodzielność to jedynie umiejętność ubierania się czy sprzątania po sobie, w rzeczywistości jest to proces, który ma ogromny wpływ na rozwój emocjonalny, społeczny, a nawet intelektualny dziecka. Zanim przejdziemy do tego, jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności, dowiesz się, dlaczego więc warto wspierać malucha w zdobywaniu tych umiejętności. Otóż nauka samodzielności:

1. Buduje pewność siebie i poczucie własnej wartości

Dzieci, które uczą się być samodzielne, zaczynają dostrzegać, że mają kontrolę nad swoim życiem. Samodzielne podejmowanie decyzji i wykonywanie różnych czynności, nawet tych najmniejszych, daje im ogromne poczucie „ja potrafię”. Każde udane zadanie sprawia, że dziecko zyskuje wiarę w swoje możliwości. To fundament budowania pewności siebie. Ja to widzę po Maksysiu. Im częściej mu coś wychodzi, tym częściej próbuje nowych rzeczy sam. Dlatego tak bardzo wazne jest, aby wiedzieć, jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności.

2. Rozwija odpowiedzialność

Samodzielność wiąże się także z odpowiedzialnością za własne działania. Dziecko, które podejmuje próby samodzielnego działania, zaczyna rozumieć, że jego decyzje mają realne konsekwencje. Ta świadomość sprawia, że dziecko staje się bardziej odpowiedzialne. A dobrze wiemy, że to bardzo ważna cecha.

3. Przygotowuje do dorosłości

Samodzielność to nie tylko kwestia wykonywania codziennych czynności, ale także przygotowanie do samodzielnego życia w dorosłości. Dzieci, które uczą się samodzielnie rozwiązywać problemy, planować i organizować swoją codzienność, zdobywają umiejętności, które będą im potrzebne w późniejszym życiu.

4. Stanowi wsparcie dla rodziców

Warto również zwrócić uwagę na aspekt praktyczny samodzielności. Kiedy dziecko zaczyna podejmować próby samodzielnego wykonywania prostych zadań, jak sprzątanie po sobie, ubieranie się czy pomaganie w kuchni, rodzice zyskują pomoc w codziennych obowiązkach. Dzięki temu maluch nie tylko rozwija swoje umiejętności, ale również czuje się częścią zespołu, który razem dba o dom.

5. Rozwój umiejętności społecznych i empatii

Kiedy dziecko uczy się samodzielności, zyskuje także lepsze zrozumienie siebie i innych. Działając niezależnie, zaczyna dostrzegać, że każdy ma swoje obowiązki i ograniczenia, co sprzyja rozwojowi empatii. Dziecko, które samo doświadcza wysiłku związanego z nauką nowych umiejętności, łatwiej zrozumie, że inni też mogą potrzebować czasu czy pomocy. Z tego względu zachęcam się, abyś jako rodzic dowiedział/a się, jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności.

Jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności? – 10 sprawdzonych sposobów

A teraz przejdźmy do tego, co najważniejsze – jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności? Przedstawiam Ci 10 sposobów, które sprawdziły się u nas w domu.

1. Pozwól dziecku podejmować decyzje i wszelkie próby

Od kiedy Maksio podrósł, staram się pozwalać mu na samodzielne ubieranie się. Jasne, że czasem wszystko trwa wieki (zdążę się ubrać, umyć zęby itd.), a założenie butów kończy się lekką frustracją. Ale nie wyręczam go. Zawsze mówię: „Spróbuj jeszcze raz sam”, a jeśli trzeba, ale pomagam dopiero na końcu. Doszliśmy do takiego etapu, że rano sam jest w stanie wybrać rzeczy i je ubrać.

Choć może się to wydawać drobiazgiem, pozwolenie dziecku na wybór ubrania, zabawki czy nawet decyzję o kolejności wieczornych bajek daje mu poczucie wpływu. Maksyś codziennie wybiera, co chce założyć – czasem są to bardzo kreatywne zestawy. Ale nawet jeśli muszę czasem dorzucić swoje trzy grosze („może zamiast sandałów założysz kalosze, skoro leje?”), to on czuje, że to jego wybór.

2. Bądź cierpliwa/y

Nauka samodzielności wymaga czasu. Kiedy Makuś chce ubrać się sam, muszę być cierpliwa i dać mu czas. Choć to zajmuje dłużej niż gdybym to zrobiła za niego, to potem czuję dumę, widząc, jak z radością zakłada koszulę.

3. Dziel zadania na mniejsze kroki

Na początku duży zestaw klocków może wyglądać jak Mount Everest. Ale wystarczy podzielić to wyzwanie na etapy: pierwszy krok, drugi, trzeci. Kiedy Maksio zaczynał, siadałam obok i pomagałam z instrukcją – pokazywałam tylko pierwszy ruch, a potem już działał sam. Satysfakcja? Ogromna. I nie chodzi tu tylko o LEGO, ale o każdą nową umiejętność.

4. Stwórz bezpieczne środowisko do eksperymentowania

W naszym domu DIY to codzienność. Kiedy pracujemy nad projektami na bloga, Maksio ma swoją strefę do tworzenia. Ma dostęp do farb, kleju, papieru – i wie, że może tworzyć bez strachu, że coś popsuje. Ja jestem obok, ale to on jest „głównym twórcą”.

5. Włączaj dziecko w codzienne obowiązki

Jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności? Włączaj swoją pociechę w codzienne obowiązki. Od małego angażuję Maksa w gotowanie. Dodaje przyprawy, miesza ciasto, układa warzywa na pizzy. Dzięki temu nie tylko uczy się praktycznych rzeczy, ale też czuje się potrzebny i ważny. Często sam pyta: „Mamo, a ja mogę to zrobić?”. Oczywiście, ostre noże i piekarnik zostają w moich rękach. Lubi również odkurzać!

6. Chwal za wysiłek, nie tylko za efekt

Dla mnie ważniejsze niż idealnie pokolorowany obrazek jest to, że Maksio sam go narysował i się starał. Kiedy widzę, ile serca włożył w swoją pracę – mówię: „Super się spisałeś, jestem z Ciebie dumna!” Takie podejście buduje jego motywację i nie uzależnia jej od perfekcyjnego efektu.

7. Pozwól na porażki i nie krytykuj

Nie każde dziecko od razu umie narysować idealnego kotka czy zbudować wieżę, która się nie przewróci. Gdy coś się nie uda, nie mówię: „źle to robisz”, tylko pytam: „Co możemy zrobić inaczej?” Albo: „A może spróbujemy jeszcze raz?”. Dziecko uczy się wtedy, że porażka to nie koniec świata, tylko część procesu.

8. Zadbaj o rutynę, która daje poczucie bezpieczeństwa

Jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności? Zadbaj o rutynę. Poranne mycie zębów, pakowanie plecaka, ścielenie łóżka to drobne rzeczy, ale uczą odpowiedzialności i organizacji. Maksio wie, co należy do jego obowiązków i coraz częściej robi to sam, z własnej inicjatywy.

9. Zadawaj pytania, zamiast od razu dawać odpowiedzi

Zamiast natychmiast podpowiadać, co zrobić, staram się zadawać pytania typu: „A co Ty byś zrobił?” albo „Jak myślisz, co będzie najlepsze?”. To rozwija samodzielne myślenie i sprawia, że Maksio sam szuka rozwiązań. I wiecie co? Często wpada na lepsze pomysły niż ja!

10. Zawsze bądź obok i wspieraj (ale nie wyręczaj!)

Jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności Bądź obok!Dziecko, które wie, że rodzice są obok, czuje się bezpieczniej. Zawsze powtarzam Maksiowi: „Jestem tu, jeśli będziesz mnie potrzebował”. Nie narzucam się, ale nie znikam. To taka cicha obecność, która daje mu przestrzeń do działania, ale i poczucie bezpieczeństwa. POnadto wsparcie jest ważne również w kontekście tego, jak budować zaufanie u dziecka. To właśnie dzięki wsparciu nasza pociecha nam ufa i wie, że można na nas liczyć!

A Ty jakie masz sposoby na to, jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności? Daj mi koniecznie znać!